Crithmum maritimum Κρίταμο Κρίθαμος

Ο Crithmum maritimum Κρίταμο Κρίθαμος καταναλώνεται φρέσκος σε σαλάτες και ορεκτικά προσθέτοντας μια ασυνήθιστη γεύση, τηγανιτό σε ομελέτες, σε ψαρόσουπες και είναι ιδανικό μεζέ για τσίπουρο. Το κρίταμο είναι ένα φαγώσιμο, αρωματικό φυτό με ισχυρό άρωμα και γεύση, είναι φυτό γνωστό από την αρχαιότητα για τις θεραπεύτηκες του ιδιότητες.

Το αποξηραμένο κρίταμο λόγω της αλμυρής γεύσης που έχει μπορεί να γίνει πολύ ωραίο αλμυρό καρύκευμα.

Επιστημονική ονομασία: Crithmum maritimum L.

Ελληνική ονομασία: Κρίθμο το παράλιο

Κοινές ονομασίες: Κρίθαμο, κράμο, κρίθαμο και σαλμπερί.

Αγγλική ονομασία: Rock samphire, sea fennel ή samphire.

Ιστορικές Αναφορές

Αυτό το είδος έχει μακρά ιστορία χρήσης, τόσο ως λαχανικό όσο και ως φαρμακευτικό φυτό, επομένως είναι δυνατόν να βρεθούν πολλές αναφορές.

Από νωρίς οι αρχαίοι Έλληνες ξεχώρισαν αυτό το γλαυκό φυτό με τα λογχοειδή σαρκώδη φύλλα.

Το ονόμασαν Κρήθμον γιατί οι σπόροι του μοιάζουν πολύ μ’ αυτούς του κριθαριού.

Ο Διοσκουρίδης αναφέρει για το κρίταμο πως «λαχανεύεται εφθόν τε και ωμόν εσθιόμενον, και ταριχεύεται δε εν άλμη» δηλαδή μπορεί να φαγωθεί βραστό ή ωμό καθώς επίσης και να παστωθεί στην άλμη (6,26,28).

Τον πρώτο αιώνα, τόσο ο Διοσκουρίδης όσο και ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος αναφέρθηκαν στην κατανάλωσή του, τρώγοντας είτε ωμό είτε βρασμένο, και επίσης διατηρημένο σε άλμη. Εκτός από την περιγραφή ορισμένων άλλων φαρμακευτικών ιδιοτήτων, συμφώνησαν επίσης στην αποτελεσματικότητα ως διουρητικού, ενός ποτού που παρασκευάζεται με τους σπόρους, τη ρίζα και τα φύλλα του φυτού βρασμένα σε κρασί, ειδικά για να βοηθήσει στη συχνή επώδυνη ούρηση.

Πολλές άλλες ιστορικές πηγές αναφέρονται στη χρήση του.

Ο Laguna (1555) ανέφερε ότι ένα διατηρημένο φυτό μεταφέρθηκε στην Ισπανία από τη Σικελία. Έξω από την περιοχή της Μεσογείου, ο Άγγλος Nicholas Culpeper περιγράφει το φυτό στο Complete Herbal (1653) ότι έχει μια ευχάριστη, καυτή και πικάντικη γεύση και ότι είναι ένα εξαιρετικό «χωνευτικό».

Ο Ισπανός βοτανολόγος Gómez-Ortega (1784) είπε ότι το μέρος της Ισπανίας όπου το φυτό εκτιμήθηκε περισσότερο ήταν η Καταλονία. Εκεί μάζευαν το φυτό και το ετοίμαζαν σε ξύδι για να το καταναλώσουν, με σαλάτα ή με διάφορους τρόπους, όλο το χρόνο, ειδικά το χειμώνα.

Περιγραφή:

Είναι πολυετές φυτό, της οικογένειας των Apiaceae ή Umbelliferae, με βλαστούς γραμμωτούς, διακλαδισμένους που ξυλοποιούνται στη βάση και έχουν ύψος έως 60 εκατοστά.

Τα φύλα του είναι λεία, σύνθετα, κατ΄ εναλλαγή, γραμμωτά, σαρκώδη, μακρόστενα λογχοειδή, με μήκος έως 7 εκ. και χρώμα κυανό-πράσινο. Έχουν μια ευχάριστη οσμή όταν τριφτούν.

Τα άνθη του είναι κυρίως ερμαφρόδιτα, με λεπτά σέπαλα και ωχροκίτρινα πέταλα, διαταγμένα σε ταξιανθία σκιάδιο. Ανθίζει συνήθως από τον Μάιο έως τον Οκτώβριο.

Οι καρποί είναι 3–6 mm, ωοειδείς, λείοι, με 10 ραβδώσεις.

Βιότοπος-Οικολογία:

Άγριο χόρτο πολύ συνηθισμένο στις ακτές σχεδόν όλης της Ευρώπης, της Μεσογειακής Ασίας και της βόρειας Αφρικής, ευρύτατα διαδεδομένο στην Ελλάδα.

Το συναντάμε σε παραθαλάσσιες και βραχώδεις ακτές, σε σχισμές βράχων, σε αμμώδεις παραλίες, αναπτύσσεται σε πολύ δυσπρόσιτα σημεία συχνά ψηλά στα βράχια, μερικές φορές στην άμμο, σε υψόμετρο από 0–150 m.

Συλλέγονται τα φύλλα και οι τρυφεροί νεαροί βλαστοί πριν ανθίσει.

Προσοχή Το κρίταμο δεν πρέπει να συγχέεται με είδη από το Salicornia.

Τα φύλλα του μοιάζουν με το Limbarda crithmoides (synonym Inula crithmoides) που μπορούν να καταναλωθούν ωμά ή μαγειρεμένα.

Εδωδιμότητα, Τρόποι παρασκευής:

Το Crithmum maritimum L., είναι ένα αλόφυτο που ανήκει στην οικογένεια των Apiaceae και είναι χαρακτηριστικό των παράκτιων οικοσυστημάτων.

Αναπτύσσεται άγρια σε θαλάσσια βράχια, προβλήτες, κυματοθραύστες και αμμώδεις παραλίες κατά μήκος των ακτών της Μεσογείου, του Ειρηνικού και του Ατλαντικού.

Έχει χρησιμοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό για διατροφικούς και ιατρικούς σκοπούς.

Το φυτό είναι βρώσιμο, είναι ισχυρή πηγή μετάλλων, βιταμίνης C, αιθέριων ελαίων και άλλων βιομορίων.

Τα τρυφερά φύλλα και οι μίσχοι, που συλλέγονται τόσο την άνοιξη και το καλοκαίρι, όσο και το φθινόπωρο, παραδοσιακά καταναλώνονται ως λαχανικά σαλάτας στις περισσότερες μεσογειακές χώρες.

Αν και μπορεί να καταναλωθεί ωμό, συχνά ζεματίζεται σε βραστό νερό για να μαλακώσει, πριν να καταναλωθεί σε σαλάτες.

Τα τρυφερά φύλλα και οι μίσχοι διατηρούνται παραδοσιακά ως τουρσιά ή σε άλμη σε όλη την περιοχή της Μεσογείου (6,26,28,68).

Στην Κύπρο, τρώγεται σαν ορεκτικό με πολλά είδη φαγητού ενώ στις Βαλεαρίδες Νήσους, τρώγονται συνήθως με ψωμί και ελαιόλαδο.

Χρησιμοποιείται επίσης ως μαγειρεμένο λαχανικό, συνήθως αναμεμειγμένο με άλλα είδη, επομένως μπορεί να θεωρηθεί και ως καρύκευμα, ανάλογα με τις αναλογίες χρήσης.

Πωλείται σε μείγματα άγριων λαχανικών, στις αγορές της Δαλματίας της Κροατίας και στη Menorca της Ισπανίας, όπου μαγειρεύεται με ρύζι.

Έχει χρησιμοποιηθεί ως καρύκευμα της ελιάς, μαζί με άλλα αρωματικά φυτά, όπως το θυμάρι και η ρίγανη στην Καταλονία της Ισπανίας, καθώς και για σπιτικό γαύρο σε άλμη, καλύπτεται από τα φύλλα του φυτού που τους προσδίδουν ένα ιδιαίτερο άρωμα.

Στην Ιταλία, το φυτό χρησιμοποιείται για την παρασκευή διαφόρων ειδών σάλτσας.

Ο καρπός του C. maritimum L. είναι πλούσιο σε λιπίδια (περίπου 44% σε ξηρό βάρος) με κύριο συστατικό το ελαϊκό οξύ (78,6% των συνολικών λιπαρών οξέων).

Φυτοχημική σύσταση-Οφέλη στην υγεία:

Τα ωμά τρυφερά φύλλα του κρίταμου έχουν χαμηλή ενεργειακή αξία, είναι πηγή διαιτητικών ινών (> 3 g/100 g), μπορούν να θεωρηθούν καλή πηγή Mg, Mn και βιταμίνης C, πηγή Ca και Fe.

Έχουν υψηλή αναλογία MUFA, υψηλά επίπεδα τέφρας, υψηλή περιεκτικότητα σε Na, πολύ μεγάλη ποσότητα φαινολικών και χαμηλά επίπεδα οξαλικών (<100 mg/100 g).

Οι φαρμακευτικές ιδιότητες της κατανάλωσης αυτού του είδους αναφέρονται σε πολλά εθνοβοτανικά έργα, ως χωνευτικές, διουρητικές και κατά του σκορβούτου.

Οι ναυτικοί παραδοσιακά το έφεραν στα σκάφη για την καταπολέμηση του σκορβούτου και των νεφρών και της πέτρας της ουροδόχου κύστης (28).

Κρίταμος Καλλιέργεια Πολλαπλασιασμός:

Ο βλαστικός πολλαπλασιασμός και οι τεχνικές in vitro καλλιέργειας είναι αρκετά εύκολοι.

Ο πολλαπλασιασμός του κρίταμου γίνεται την άνοιξη κυρίως με μαλακά μοσχεύματα μήκους 15 εκατοστών.

Τοποθετούνται σε ορμόνης ριζοβολίας και στη συνέχεια τοποθετούνται σε ένα μίγμα τρία μέρη περλίτη ένα μέρος τύρφη.

Διατηρείται το υπόστρωμα πάντα υγρό, σε 60 ημέρες είναι έτοιμα για τη μεταφύτευση στις γλάστρες ή στο έδαφος.

Επίσης ο πολλαπλασιασμός μπορεί να γίνει και με σπόρους το φθινόπωρο σε γλάστρες ή δισκία.

Οι αλατότητες που υπερβαίνουν τα 50 mM NaCl αναστέλλουν τη βλάστηση των σπόρων, αλλά φαίνεται ότι δεν επηρεάζουν τη βιωσιμότητα των σπόρων.

Στο στάδιο της βλάστησης, η ανάπτυξη διεγείρεται από τη χαμηλή αλατότητα, αλλά μειώθηκε σημαντικά σε υψηλά επίπεδα αλατιού χωρίς συμπτώματα τοξικότητας.

Καλλιέργεια του κρίταμου

Η καλλιέργεια γίνεται ηλιόλουστες θέσεις, σε αμμώδες καλά στραγγιζόμενα εδάφη πρέπει να έχει γίνει καλό όργωμα, μετά φρεζάρισμα και να έχει ενσωματωθεί καλά χωνεμένη κοπριά για καλύτερη απόδοση. Τα φυτά τοποθετούνται στο χωράφι την άνοιξη σε αποστάσεις 30 εκατοστών ανάμεσα στα φυτά και 60 εκατοστών μεταξύ των γραμμών για να μπορεί να γίνεται το ξεβοτάνισμα και η συλλογή. Στο ένα στρέμμα φυτεύονται περίπου 3.000 – 4.000 φυτά. Για μεγαλύτερη απόδοση συνίσταται η άρδευση με μικρές ποσότητες νερού, πάντα όμως με σταγόνες.

Η καλλιέργεια κριτάμου όταν γίνεται σε εξωτερικούς χώρους είναι απαλλαγμένη από επιβλαβείς οργανισμούς ενώ τα άνθη προσελκύουν τα ωφέλιμα έντομα, αντίθετα σε περιβάλλοντα θερμοκηπίου υπόκειται σε προσβολές από το mealybug που είναι ένας από τους πιο κοινούς τύπους κοκκοειδών.

Στο κήπο διαλέγουμε μια ηλιόλουστη θέση με καλά στραγγιζόμενο έδαφος, πριν βάλουμε το φυτό στην τρύπα φύτευσης καλό είναι να προστεθούν χαλίκια. Μπορεί να καλλιεργηθεί σε ημισκιερά σημεία, η ανάπτυξη του δεν είνα τόσο ελκυστική και πυκνή.

Η παρουσίαση των βοτάνων σε καμιά περίπτωση δεν αποτελεί συνταγή και έχει καθαρά ενημερωτικό χαρακτήρα.

Βιβλιογραφία:

Μπαξεβάνης Νικόλαος (2021) Βρώσιμα άγρια χόρτα της Ελληνικής υπαίθρου – Ανασκόπηση στη φυτοχημική σύσταση και στη χρήση τους ως πηγή βιοδραστικών ουσιών της Μεσογειακής διατροφής, Πτυχιακή εργασία, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Επιστήμης και Τεχνολογίας Τροφίμων
portal.cybertaxonomy.org
Εικονογραφημένον Βοτανικόν – Φυτολογικόν Λεξικόν, Τόμος Α-Θ΄ – Δημήτριος Σ. Καββαδάς
www.theplantlist.org
ΘΑΝΑΣΗΣ ΠΑΠΟΥΛΙΑΣ (2006). Τα άγρια φαγώσιμα χόρτα του βουνού και του κάμπου. Αθήνα: Εκδόσεις ΨΥΧΑΛΑΛΟΥ
ΚΟΥΤΣΟΣ Β. ΘΕΟΔΩΡΟΣ (2015). Λαχανικά από τον κήπο του Θεού, 463 βρώσιμα και 64 δηλητηριώδη αγριόχορτα. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις ΚΥΡΙΑΚΙΔΗ
María de Cortes Sánchez-Mata & Javier Tardío, Mediterranean Wild Edible Plants Ethnobotany and Food Composition Tables, Springer 2016
Hadjichambis AC, Paraskeva-Hadjichambi D, Della A, Giusti ME, De Pasquale C, Lenzarini C, Censorii E, González-Tejero MR, Sánchez-Rojas CP, Ramiro-Gutiérrez JM, Skoula M, Johnson C, Sarpaki A, Hmamouchi M, Jorhi S, El-Demerdash M, El-Zayat M, Pieroni A (2008) Wild and semi-domesticated food plant consumption in seven circum- Mediterranean areas. Int J Food Sci Nutr 59(5):383–414
Guil-Guerrero JL, Torija-Isasa ME, Giménez-Martínez JJ (1996a) Nutritional composition of rock samphire ( Crithmum maritimum L.). Alimentaria 272:65–72
Guil-Guerrero JL, Rodríguez-García I, Torija-Isasa ME (1997) Nutritional and toxic factors in selected wild edible plants. Plant Foods for Human Nutrition 51: 99–107
Guil-Guerrero JL, Giménez-Martínez JJ, Torija-Isasa ME (1998b) Mineral nutrient composition of edible wild plants. J Food Compos Anal 11:322–328
José Luis Guil-Guerrero (2002) Edible Wild Plants, Recent Progress in Medicinal Plants Vol. 8 (pp.431-466)
Guil-Guerrero JL, Rodríguez-García I (1999) Lipids classes, fatty acids and carotenes of the leaves of six edible wild plants. Eur Food Res Technol 209(5):313 316
Males Z, Zuntar I, Nigovic B, Plazibat M, Vundac VB (2003) Quantitative analysis of the polyphenols of the aerial parts of rock samphire—Crithmum maritimum L. Acta Pharm 53(2):139–144
Abdallah Atia, Zouhaier Barhoumi, Rabhi Mokded, Chedly Abdelly and Abderrazak Smaoui (2011) Environmental eco-physiology and economical potential of the halophyte Crithmum maritimum L. (Apiaceae) , July 2011 Journal of Medicinal Plant Research

Καταγραφή-Φωτογραφία: Μπαξεβάνης Νικόλαος

Update 01-23