Ballota acetabulosa Λυχναράκι

Οι αποξηραμένοι μίσχοι του Ballota acetabulosa Λυχναράκι συλλέγονται και χρησιμοποιούνται σαν ένα πλωτό φυτίλι για τη λάμπα πετρελαίου. Το φυτό από την αρχαιότητα, έχει χρησιμοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό στην παραδοσιακή ιατρική για τις βιολογικές του ιδιότητες όπως αντιμικροβιακές, αντιφλεγμονώδεις, αντισπασμωδικές, εντομοκτόνες, κατά της ελονοσίας κ.λ.π.

Επιστημονική ονομασία: Ballota acetabulosa (L.) Benth.

Συνώνυμα: Marrubium acetabulosum L., Beringeria acetabulosa (L.) Neck., Pseudodictamnus acetabulosus (L.) Salmaki & Siadati, Marrubium adfine Spreng., Marrubium suffruticosum Mill.

Ελληνική ονομασία: Βαλλωτή η κρατηροειδής, Βαλλωτή η οξυβαφώδης, Βαλλωτή η καλυκοφόρος

Κοινές ονομασίες: Φουφουλιά (Τήνος), Μπαμπακούλια (Κύθηρα), Φάσσα (Αίγινα), Νεροβαμβακιά (Πελοπόννησος), Μαυρομάργο (Αττική), Μαυρομάρκος (Κύθνος), Αποπουλιά, Λυχναράκι, Οικονομία, Καντηλαναύτρα, Φυτιλάκι, Αλουμινάκι, Καπτουριά, Φυτιλάκια του βουνού, Λουμίνια

Αγγλικές ονομασίες: Greek horehound

Ετυμολογία: Το επίθετο του γένους acetabulosa, προέρχεται από το λατινικό acetabulum = κυλίκιο, κάλυκας των ανθέων εξ ου και η ορθή μετάφραση καλυκοφόρος ή καλυκοειδής.

Εξάπλωση

Το γένος Βallotta (μαρρούβιο) είναι γένος με περίπου 35 είδη ανθοφόρων φυτών της οικογένειας Lamiaceae, ιθαγενές στις εύκρατες περιοχές της Ευρώπης, τη Βόρειο Αφρική και τη Δυτική Ασία, με τη μεγαλύτερη ποικιλομορφία στην περιοχή της Μεσογείου.

Το B. acetabulosa είναι ενδημικό φυτό της Ελλάδας και της Τουρκίας. Είδος κοινό στην Ελλάδα πλην της Β. Πίνδου. Το φυτό προτιμά φως, απαιτεί καλά στραγγιζόμενα εδάφη και μπορεί να αναπτυχθεί σε διατροφικά φτωχό χώμα. Αυτοφύεται καλύτερα σε αλκαλικά εδάφη, αναπτύσσεται εξίσου καλά σε (αμμώδη), μεσαία (αργιλώδη) και βαρέα (άργιλος) εδάφη.

Είναι ανθεκτικό στην ξηρασία, ενώ δεν είναι ανθεκτικό στο ψύχος, αφού ανέχεται θερμοκρασίες το πολύ μέχρι και -10 °C. Το είδος αυτό είναι ανενόχλητο από παράσιτα και ασθένειες, ενώ συνδέεται μόνο με το είδος Ballota pseudodictamnus L.

Περιγραφή:

Αειθαλής, πολυετής πόα, της οικογένειας Lamiaceae, με ξυλώδη βάση, που μπορεί να πάρει τις διαστάσεις μικρού θάμνου, ύψους έως 60 cm. Είναι φυτό αρωματικό, με τριχωτούς, εριώδεις πολύκλαδους βλαστούς.

Τα φύλλα του ωοειδή, καρδιοειδή στη βάση, είναι χνουδωτά, αντίθετα, απαλά, με χρώμα λευκό-πράσινο, φύλλα μεγαλύτερα από 5 εκ.

Τα άνθη του είναι μικρά, ερμαφρόδιτα (έχει τόσο αρσενικά όσο και θηλυκά όργανα), ερυθρά και βγαίνουν από τον Ιούνιο έως τον Ιούλιο. Ποδίσκος βραχύς από μασχαλιαίους σπόνδυλους σχηματίζοντας επιμήκη, διακοπτόμενο στάχυ. Κάλυκας 10-νευρος, με βραχύ πυκνό χνούδι. Έλασμα κάλυκα πλατύ, μεμβρανώδες, έλλοβο ή ακέραιο. Σωλήνας στεφάνης μικρότερος ή ίσος του κάλυκα, με δακτύλιο τριχών εσωτερικά. Στήμονες παράλληλοι, το εξωτερικό ζεύγος μεγαλύτερο.

Οι ξεροί κάλυκες μοιάζουν με χωνιά και ανά δύο, αφού αφαιρούν το σπόρο από τον ένα, τοποθετούνται ανεστραμμένοι πάνω στο λάδι του καντηλιού και τους ανάβουν, χρησιμοποιώντας τους, έτσι, για άναμμα του καντηλιού στα σπίτια και στις εκκλησίες.

Οι καρποί του είναι μαύρα κάρυα, επιμήκη και μικροσκοπικά και κρύβονται στη βάση ενός κάλυκα που μοιάζει με χωνί.

Στην ίδια οικογένεια:

Το B.nigra L., φυτό κοινό της Ελλάδας, έχει έλασμα κάλυκα οδοντωτό και κάλυκα με 5 οδόντες.
Το Ballota hispanica subsp. macedonica (Vandas) Strid & Kit Tan, φυτό της Β. Ελλάδας, έχει έλασμα κάλυκα οδοντωτό και κάλυκας με 10 οδόντες.
Το Ballota pseudodictamnus (L.) Benth. subsp. pseudodictamnus, φυτό της Λακωνίας, των Κυθήρων και της Κρήτης, έχει ανεπτυγμένα φύλλα μέχρι 2 εκ. και έλασμα κάλυκα πλατύ, μεμβρανώδες, έλλοβο ή ακέραιο.

Εδωδιμότητα

Δεν υπάρχουν αναφορές για την εδωδιμότητα του φυτού.

Χρήσεις:

Στη Μάνη τη χρησιμοποιούσαν για το άναμμα του καντηλιού στα σπίτια και στις εκκλησίες. Μάζευαν τους ξερούς κάλυκες, που μοιάζουν με χωνιά και ανά δύο, αφού αφαιρούσαν το σπόρο από τον ένα, τους τοποθετούσαν ανεστραμμένους πάνω στο λάδι του καντηλιού και τους άναβαν. Η φλόγα κρατούσε αναμμένη όλη τη νύχτα και δε δημιουργούσε κάπνα. Γι’ αυτό ονομάζεται και Καντηλαναύτρα.

Σήμερα, οι αποξηραμένοι μίσχοι συλλέγονται και χρησιμοποιούνται σαν ένα πλωτό φυτίλι για τη λάμπα πετρελαίου. Οι κάλυκες τοποθετούνται στην επιφάνεια του λαδιού και σύντομα γίνονται κορεσμένοι με λάδι.

Το φυτό αυτό μπορεί να καλλιεργηθεί για εδαφοκάλυψη, αφού μπορεί να εξαπλωθεί ως συστάδα. Στην Ελλάδα βρίσκουμε είδη που είναι αυτοφυή.

Θεραπευτικές ιδιότητες:

Το γένος Ballota, που ανήκει στην οικογένεια Lamiaceae, από την αρχαιότητα, έχει χρησιμοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό στην παραδοσιακή ιατρική για τις βιολογικές του ιδιότητες όπως αντιμικροβιακές, αντιφλεγμονώδεις, αντισπασμωδικές, εντομοκτόνες, κατά της ελονοσίας κ.λ.π.

Το φυτό παρουσιάζει αντισπασμωδικές ιδιότητες και χορηγείται κυρίως στις περιπτώσεις κοκκύτη των παιδιών και κατά των ψυχονευρώσεων.

Στην Τουρκία, το έγχυμα των φύλλων χρησιμοποιείται για τη θεραπεία παθήσεων του στομάχου, όπου το κατάπλασμα των φύλλων ανακουφίζει από πόνους στην κοιλιά και αιμορροΐδες.

Τα φύλλα του B. acetabulosa αλλά και του B. nigra εφαρμοζόμενα ως κατάπλασμα (αλειφόμενα) με αλάτι και βοηθούν στις πληγές από τα δαγκώματα των σκύλων.

Μαραμένα στη φωτιά περιορίζουν τα σταχτιά οιδήματα (πρηξίματα). Μαζί με μέλι καθαρίζουν βρώμικες πληγές. Οι τρυφεροί βλαστοί, τα πινάκια, χρησιμοποιούνται για την παρασκευή καταπλάσματος.

Οι νεαροί βλαστοί (πανάκια) πολτοποιούνται και τοποθετούνται πάνω σε καψίματα και επιφανειακά τραύματα τα οποία επουλώνουν.

Εσωτερικά θεωρείται ότι θεραπεύει τις φλεγμονές, είναι αντιβηχικό και καταπραΰνει γαστρεντερικά προβλήματα.

Φυτοχημική σύσταση και βιοδραστικές ιδιότητες του Ballota acetabulosa Λυχναράκι ή Φυτιλάκι του βουνού εδώ