Berberis cretica Βερβερίς η κρητική

Το Berberis cretica Βερβερίς η κρητική είναι γνωστό με διάφορες τοπικές ονομασίες, όπως: γλυκαγκαθιά, λουτσιά, οξαγκαθιά, δράτσινο, ξαγκαθιά, σαγκαθιά, μπερβερίτσι, βερβερίδα, μυλκινιά, μιλκίνι, τρικκοκιά, σταφύλι βλάχικο κ.ά.

Επιστιμονική ονομασία: Berberis cretica L. 1753

Συνώνυμα: Berberis sinensis var. cretica (L.) Regel, Berberis vulgaris var. cretica (L.) Hook.f. & Thomson

Ελληνική ονομασία: Βερβερίς η κρητική

Περιγραφή

Η Berberis cretica ανήκει στην οικογένεια των Berberidaceae και είναι αυτοφυής φυλλοβόλος, πολύκλαδος θάμνος, με φλοιό γκριζωπό και ξύλο σκληρό, κίτρινου χρώματος, με αγκάθια ευθύγραμμα, τρισχιδή και αντωοειδή, λειόχειλα στενά φύλλα ακέραια μέχρι 2 εκ. μήκος.

Τα λαμπερά κίτρινα μικρά άνθη της δεν μυρίζουν ευχάριστα. Σχηματίζουν μικρούς βότρεις με τρία μικρά σέπαλα, 6 μεγάλα πέταλα κίτρινα, πάνω στα νεαρά φύλλα. Ανθίζει από τον Απρίλιο μέχρι και τον Ιούνιο.

Ο καρπός της είναι μικρή, σαρκώδη μελανή ράγα στην ωριμότητα, με γεύση της είναι όξινη και θυμίζει λεμόνι και περιέχει από 1-3 σπόρους.

Βιότοπος

Η Βερβερίς η κρητική φύεται στην ορεινή και υποαλπική ζώνη, σε πετρώδη και βραχώδη εδάφη, σε θέσεις από τα 800-2300 μ. Είναι αρκετά κοινό στα βουνά της Κρήτης, στο Κίσσαβος στον οποίο κυριαρχεί σε μεγάλες εκτάσεις από χαμηλά υψόμετρα μέχρι την κορυφή , στη Πάρνηθα, στο Ταϋγετο και σχετικά πιο σπάνιο στην υπόλοιπη Ελλάδα.

Στην Ελλάδα επίσης φύεται και η Βερβερίς η κοινή – Berberis vulgaris επίσης γνωστή και ως Ευρωπαϊκή οξυάκανθα (European barberry) ή απλά οξυάκανθα (Barberry) που φυτρώνει σε ορεινές θέσεις της Βόρειας Πίνδου.

Συστατικά

Η ρίζα της βερβερίδας περιέχει αλκαλοειδή (βερβερίνη, βερβαμίνη, οξυακανθίνη, ιατροζίνη, κολουμβαμίνη, παλματίνη, ισοτετρανδίνη, βερβουλσίνη και μαγκνοφλορίνη), τανίνη, ρητίνη, λίπος και άμυλο.

Εδωδιμότητα:

Τα αγκάθια του θάμνου κάνουν τη συγκομιδή τους δύσκολη, έτσι ώστε στις περισσότερες περιοχές, δεν τυγχάνουν ευρείας κατανάλωσης.

Ο εδώδιμος καρπός της Berberis cretica συλλέγεται τον Σεπτέμβριο και είναι μικρή, σαρκώδη μελανή ράγα στην ωριμότητα, με γεύση πικρή που θυμίζει λεμόνι, έχει υψηλή περιεκτικότητα σε κιτρικό και μηλικό οξύ, είναι πλούσιοι σε οργανικά οξέα (βιταμίνη C), σε διάφορα σάκχαρα και σε πηκτίνη.

Τα μούρα χρησιμοποιούνται για την παρασκευή μαρμελάδας και σιροπιών, χυλού, και πηκτής, λόγω της υψηλής περιεκτικότητας σε πηκτίνη η οποία ευνοεί την πήξη της μαρμελάδας καθώς ψύχεται αφού έχει βράσει προηγουμένως. Μια κουταλιά από το χυμό των καρπών σε ένα ποτήρι νερό αποτελεί εξαίσιο δροσιστικό.

Στη νοτιοδυτική Ασία, ιδίως στο Ιράν, τα μούρα χρησιμοποιούνται για το μαγείρεμα, καθώς και για την παρασκευή μαρμελάδας. Στο Ιράν οι βερβερίδες χρησιμοποιούνται συνήθως όπως η σταφίδα στο πιλάφι.

Αν κοπούν πριν ωριμάσουν μπορεί να αντικαταστήσουν την κάππαρη και φτιάχνουν ωραίο τουρσί, ορεκτικό για ούζο.

‘Ολα τα υπόλοιπα μέροι του φυτού είναι ήπια δηλητηριώδες.

Άλλες χρήσεις:

Η Berberis cretica ανήκει σε μια οικογένεια αρκετών αγκαθωτών θάμνων, που έχουν φαρμακευτικές και βαφικές ιδιότητες.

Παλαιότερα από τις ρίζες της γλυκαγκαθιάς έφτιαχναν μια φυσική κίτρινη βαφή για μάλλινες, βαμβακερές και μεταξωτές κλωστές.

Αποτελεί σημαντική τροφή για πολλά μικρά πουλιά, τα οποία διασπείρουν τους σπόρους με τα περιττώματά τους.

Το ξύλο των βλαστών είναι σκληρό και χρήσιμο για ξυλουργικές εργασίες του τόρνου.

Θεραπευτικές ιδιότητες:

Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιείται η ρίζα, τα φύλλα και οι καρποί. Οι ρίζες συλλέγονται το Μάρτιο και τον Απρίλιο τον δεύτερο χρόνο από την γέννηση του φυτού καθώς και το Σεπτέμβριο και Οκτώβρη, ενώ ο καρπός συλλέγεται τον Σεπτέμβριο. Ο φλοιός των βλαστών και της ρίζας είναι πικρός, τονωτικός και ελαφρά καθαρτικός.

Τα φυτικά αυτά μέρη της βερβερίδας περιέχουν ουσίες που χρησιμοποιούνται στη φαρμακευτική ως καθαρτικά για τη χολολιθίαση, τη νεφρολιθίαση και τους κολικούς των νεφρών.

Στην παραδοσιακή Αυστριακή ιατρική έχει χρησιμοποιηθεί εσωτερικά ως τσάι, ζελέ ή σιρόπι για τη θεραπεία των διαταραχών της αναπνευστικής οδού, του πυρετού, των λοιμώξεων, του κρυολογήματος και της γρίπης.

Η γλυκαγκαθιά χρησιμοποιείται εσωτερικά για δυσεντερία, μαλάρια, λεϊσμανίαση, ηπατίτιδα, καρκίνο του συκωτιού, πέτρες στη χολή και τα νεφρά, υπέρταση και παράλληλα με τη χημειοθεραπεία κατά του καρκίνου (Χ. Κάτσης). Τα φύλλα χρησιμοποιούνται σαν αντιαιμορραγικό στις γυναικολογικές αιμορραγίες.

Ένα αφέψημα και ένα σιρόπι των καρπών χρησιμοποιείται κατά του βήχα και των παθήσεων του πεπτικού συστήματος, σε προβλήματα κυνάγχης και φλεγμονών του λάρυγγος, όπως και κατά των χολικών φλεγμονωδών παθήσεων και του τυφοειδούς πυρετού.

Στην ομοιοπαθητική χρησιμοποιείται ένα βάμμα ξερής ρίζας (της Berberis vulgaris) εναντίον των παθήσεων των εντέρων, της ρευματικής πολυαρθρίτιδας, της ισχιαλγίας και της πυελίτιδας.

Αντενδείξεις:

Απαγορεύεται η χρήση του κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης

Σε μεγάλες ποσότητες μπορεί να προκαλέσει λήθαργο, εμετό, διάρροια και ερεθισμό των νεφρών. Δεν πρέπει να καταναλώνουμε περισσότερο από 30-60 γραμμάρια χυμού από τους καρπούς ημερησίως.

Καλλιέργεια

Τα περισσότερα είδη της Berberis κατάγονται από την Κίνα, μερικά από αυτά καλλιεργούνται για καλλωπιστικούς σκοπούς σε κήπους ή για να δημιουργούν φράκτες, για τα ελκυστικά τους άνθη, το γυαλιστερό πράσινο, ή κοκκινωπό το φθινόπωρο, φύλλωμά τους και τους χρωματιστούς καρπούς τους.