Amaranthus retroflexus Αγριό βλητο
Amaranthus retroflexus Αγριό βλητο
Το Amaranthus retroflexus Αγριό βλητο είναι ιθαγενές της περιοχής της Μεσογείου αλλά ενδημεί σε πολλές χώρες ανά τον κόσμο, όπως σε Αμερική και Ευρώπη, στην Ελλάδα έχει ευρεία κατανομή, εκτιμάται ιδιαιτέρως στην ελληνική κουζίνα όπου οι βλαστοί και τα φύλλα του τρώγονται βραστά με ελαιόλαδο και λεμόνι. Είναι ετήσιο φυτό που κατάγεται από το Νέο κόσμο, όπου και καλλιεργείται εδώ και 7000 χρόνια. Σύμφωνα με ιστορικές πηγές, υπήρχαν εντατικές καλλιέργειες βλήτου κατά τη διάρκεια της αυτοκρατορίας των Αζτζέκων και των Μάγιας στην περιοχή του Μεξικού γύρω στο 1400 π.Χ.
Επιστημονική ονομασία: Amaranthus retroflexus L.
Συνώνυμα: Amaranthus bulgaricus Kov., Amaranthus rigidus Schult. ex Steud., Amaranthus spicatus Lam., Amaranthus strictus Ten., Amaranthus tricolor L.
Ελληνική ονομασία: Αμαραντος ο ανακαμπτόμενος, Βλήτο το ανακάμπτον, Βλήτο το τραχύ
Κοινές ονομασίες: Αμάρανθος, Αγριόβλητο, Βλήτο, Γλύντρο, Πράσινο βλήτο.
Αγγλική ονομασία: Red-root amaranth, Redroot pigweed, Red-rooted pigweed, Common amaranth, Pigweed amaranth, Common tumbleweed
Περιγραφή:
Το Αγριόβλητο είναι μια μονοετή πόα, της οικογένειας των Amaranthaceae, με ύψος 20-80 εκ., με ισχυρό όρθιο βλαστό, στην βάση της ανθοφόρου περιοχής πυκνώς χνοώδης, με αραιές διακλαδώσεις της ταξιανθίας συνήθως βραχείες και ανιούσες-όρθιες.
Φύλλα κατ’ εναλλαγήν, ακέραια, ωχρό-πράσινα, ωοειδή-ρομβοειδή, στενεύουν στο μακρύ μίσχο, ελαφρά κυματιστά, σχεδόν λεία, χωρίς μασχαλιαία αγκάθια, μήκους έως 15 εκ.
Άνθη λευκό-πράσινα, σε παχιές επάκριες, άφυλλες ταξιανθίες, μονόικο, Θήλεα και άρρενα άνθη στην ίδια ταξιανθία, ο επάκριος στάχυς με ίδιο μήκος ή λίγο μακρύτερος των πλάγιων, βράκτεια ακιδωτά, 2-φορές μακρύτερα του 5-φυλλου περιγόνιου, στήμονες 5 όσα και τα τμήματα του περιανθίου. Περίοδος ανθοφορίας από τον Ιούνιο έως και τον Σεπτέμβριο.
Καρπός ξηρός εγκάρσια διαρρηκτός, με 1 σπέρμα. Σπέρματα κάθετα, φακοειδή, ομαλά, συνήθως μελανώς στίλβοντα. Περίοδος καρποφορίας από τον Αύγουστο έως τον Οκτώβριο.
Εδωδιμότητα:
Το Βλήτο έχει μεγάλη διατροφική αξία και συχνά αποτελεί σημαντικό συστατικό της διατροφής των αθλητών για την εξισορρόπηση της ενέργειας και αντοχής τους.
Όλα τα μέρη του φυτού περιέχουν ουσίες ευεργετικές για τη φυσιολογική λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού όπως λινολενικό οξύ, λινελαϊκό οξύ, παλμιτικό οξύ, ελαϊκό οξύ και στεατικό οξύ, μαγνήσιο, σίδηρος, ασβέστιο, άμυλο, βιταμίνη A και C και ταννίνες.
Τα φύλλα περιέχουν κυρίως γλουταμινικό οξύ, ασπαρτικό οξύ, μεθειονίνη, ιστιδίνη, γλυκοζαμίνη και γαλακτοζαμίνη.
Οι σπόροι περιέχουν κυρίως μυριστικό οξύ, παλμιτικό οξύ, στεατικό οξύ, αραχιδονικό οξύ, ελαϊκό οξύ και λινελαϊκό οξύ.
Ακόμα, έχει υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη (~16%) και απαντώνται τα βασικά αμινοξέα λυσίνη και μεθειονίνη που δεν εντοπίζονται συχνά σε σπόρους. Επιπλέον, οι σπόροι εμφανίζουν μεγάλη περιεκτικότητα σε ιχνοστοιχεία όπως Fe, Ca, K, P και βιταμίνες A, C και Ε.
Η συγκομιδή γίνεται από την άνοιξη μέχρι και το φθινόπωρο.
Τοξικότητα-Παρενέργειες:
Όλα τα μέρη του φυτού είναι εδώδιμα, αν και η κατανάλωση θα πρέπει να γίνεται με προσοχή για τους εξής λόγους:
Τα φύλλα περιέχουν ποσότητα οξαλικού οξέος που μπορεί δυνητικά να προκαλέσει πέτρα στα νεφρά και ουρική αρθρίτιδα, μετά από μακροχρόνια και μεγάλη κατανάλωση.
Τα φύλλα περιέχουν νιτρικά άλατα, όταν καλλιεργούνται σε εδάφη πλούσια σε νιτρικά, λόγω χρήσης χημικών λιπασμάτων. Τα νιτρικά άλατα εμπλέκονται σε διάφορα προβλήματα υγείας όπως καρκίνος του στομάχου.
Το πρόβλημα αντιμετωπίζεται με την επιλογή φυτών που έχουν αναπτυχθεί σε εδάφη χωρίς λιπάσματα ή με προηγούμενο βρασμό των φύλλων και απόρριψη του νερού που περιέχει τα οξαλικά και νιτρικά.
Τα βραστά βλήτα καλό είναι να μην αναθερμαίνονται μετά το μαγείρεμα, διότι τα νιτρικά άλατα που περιέχουν μετατρέπονται σε νιτρώδη, τα οποία είναι βλαβερά για την υγεία και ειδικά για τα παιδιά.
Φυτοχημική σύσταση-Οφέλη στην υγεία
Ο Amaranthus retroflexus μπορεί να θεωρηθεί καλή πηγή Ca παρέχοντας στον οργανισμό περίπου το 35-40% της ημερήσιας απαιτούμενης πρόσληψης. Επίσης περιέχει υψηλά επίπεδα σε Κ, Fe, Mg, Zn, Co και χαμηλή μέση τιμή Na (1,14,16).
Το A. retroflexus βρέθηκε ότι έχει υψηλή περιεκτικότητα σε κάδμιο και λαμβάνοντας υπόψη τον κανονισμό ΕΚ 1881/2006, το περιεχόμενο Cd είναι πάνω από το νόμιμο όριο. Αυτό το στοιχείο θεωρείται σχετικά τοξικό επειδή η πρόσληψή του μπορεί να οδηγήσει σε δυσλειτουργία των νεφρών και του ήπατος (15) ενώ μπορεί να προκαλέσει μακροπρόθεσμα οστεοπόρωση (1,14).
Ένα ακόμη στοιχείο που υπερβαίνει το μέγιστο επίπεδο που καθορίστηκε από τον κανονισμό ΕΚ 1881/2006 είναι ο μόλυβδος Pb με μέση τιμή 1.64 mg/-kg fw. Όμως η Επιστημονική Επιτροπή Τροφίμων αναφέρει ότι το μέσο επίπεδο Pb στα τρόφιμα δεν φαίνεται να προκαλεί άμεση ανησυχία (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2006), όταν η εβδομαδιαία πρόσληψη κυμαίνεται μεταξύ 1,5 και 175 mg (14).
Θεραπευτικές ιδιότητες:
Στη Μεταπτυχιακή διατριβή της Σαββανάκη (2014) ο έλεγχος του αντιοξειδωτικού δυναμικού των εκχυλισμάτων in vitro έδειξε ότι το φυτό Amaranthus retroflexus έχει ισχυρή αντιοξειδωτική δράση. Σύμφωνα με την ποιοτική και ποσοτική ανάλυση η δράση αυτή αποδόθηκε στις υψηλές συγκεντρώσεις φλαβονοειδών.
Επίσης, όλοι οι τύποι καρπών είχαν εξαιρετικά σημαντική ικανότητα αναστολής του ενζύμου αναγωγάση της αλδόζης, δράση η οποία αποδόθηκε άλλοτε στα περιεχόμενα φλαβονοειδή και άλλοτε στα φαινολικά οξέα, ανάλογα με την επικρατούσα ποσοτικά χημική σύσταση. Η ικανότητα αναστολής της λιποξυγονάσης δεν είναι αξιοσημείωτη. Μόνο το κλάσμα του διαιθυλαιθέρα 60% δράση.
Τα φύλλα, οι σπόροι και τα άνθη (ταξιανθίες) του φυτού χρησιμοποιούνται ως φυτοθεραπευτικά καθώς έχουν ευεργετικές ιδιότητες για πολλαπλές χρήσεις.
Διακρίνουμε ποικίλες φαρμακευτικές ιδιότητες όπως στυπτική, αιμοστατική, αντιδιαρροϊκή, διουρητική, καθαρτική, ανθελμινθική, αντιμικροβιακή και αντιοξειδωτική.
Μπορούν να ενισχύσουν το ανοσοποιητικό σύστημα, να βοηθήσουν στην ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης, στην αποτροπή της εμφάνισης της οστεοπόρωσης και καρδιακών παθήσεων.
Οι αλκαλικές ιδιότητες των ωμών, φρέσκων και νεαρών φύλλων βοηθάει στην εξουδετέρωση των οξέων του στομάχου.
Η παρουσία σαπωνινών (αντιβιοτική δράση) στα φύλλα μπορεί να τονώσει το ανοσοποιητικό σύστημα και να προστατέψει τον οργανισμό από μικροβιακές, μυκητιακές και ιϊκές λοιμώξεις.
Μελέτες έδειξαν in vitro αναστολή της παραγωγής οξειδίου του αζώτου με δράση συγκρίσιμη με το φάρμακο αναφοράς ινδομεθακίνη.
Ισχυρό αφέψημα των φύλλων αφαιρεί τα σκουλήκια και άλλα παράσιτα από το πεπτικό σύστημα.
Χρήση αφεψημάτων και εκχυλισμάτων των φύλλων για ανακούφιση από προεμμηνορυσιακό σύνδρομο, ερεθισμούς στόματος και λαιμού καθώς και για πλύση τραυμάτων.
Τα φύλλα του βλήτου περιέχουν μεγάλη ποσότητα φολικού οξέος το οποίο είναι απαραίτητο στις εγκύους. Συνήθως στις εγκύους συνίσταται η λήψη 400mg φολικού οξέος που αντιστοιχει σε 34 περίπου ώριμα φύλλα βλήτου. Προστατεύει επίσης τις γυναίκες απο τον καρκίνο της μήτρας , την κατάθλιψη και από καρδιακές παθήσεις.
Τα φύλλα του βλήτου είναι ιδανική τροφή για την πρόληψη της αναιμίας (που οφείλεται στην έλλειψη σιδήρου στο αίμα) για γυναίκες και παιδιά.
Υπό τη μορφή αφεψήματος χορηγείται ως τονωτικό του μεταβολισμού και συμπλήρωμα διατροφής.
Αναφέρεται επίσης, ότι έχει ευεργετική επίδραση σε άτομα, τα οποία πάσχουν από δυσανεξία στη γλουτένη.
Μερικά από τα πιο κοινά είδη είναι:
- Amaranthus deflexus L., σε όλη την Ελλάδα, Καρπός αδιάρρηκτος, Βρακτίδια πολύ βραχύτερα των τμημάτων του περιανθίου, Τμήματα περιανθίου (2-)3, Καρπός διογκωμένος (εμφανώς μεγαλύτερος του σπέρματος). Πολυετή, (0-900 μ. Άνθ. 5-10. Κοινό είδος).
- Amaranthus blitum L. = Amaranthus lividus L., Σε όλη την Ελλάδα εκτός από Βόρια-Κεντρική Μακεδονία, Βόρεια πίνδο και Ανατολική Στερεά Ελλάδα, Καρπός αδιάρρηκτος, Τμήματα περιανθίου (2-)3, Καρπός 1,7-2,6(-3) χιλ. μήκους, σπέρματα 1,1-1,8 χιλ. Φύλλα συνήθως στικτά
- Amaranthus viridis L., Σε όλη την Ελλάδα εκτός από Βόρεια πίνδο, Καρπός αδιάρρηκτος, Τμήματα περιανθίου (4-)5, Φύλλα ρομβοειδή έως ωοειδή, μήκους μικρότερου του 3-πλασίουτου πλάτους τους
- Amaranthus albus L., σε όλη την Ελλάδα, Καρπός εγκάρσια διαρρηκτός, Άνθη, όλα, εκφυόμενα σε μασχαλιαίους σωρούς, Βρακτίδια μήκους διπλάσιου του περιανθίου, ± ακανθόληκτα
- Amaranthus blitoides L., Καρπός εγκάρσια διαρρηκτός, Άνθη, όλα, εκφυόμενα σε μασχαλιαίους σωρούς, Βρακτίδια βραχύτερα του περιανθίου, όχι ακανθόληκτα, Τμήματα περιανθίου (4-)5
- Amaranthus retroflexus L., σε όλη την Ελλάδα, Καρπός εγκάρσια διαρρηκτός, Άνθη σε επάκριους, άφυλλους στάχεις ή απλούς βότρεις, Τουλάχιστον τα εσωτερικά τμήματα του περιανθίου αντωοειδή έως σπατουλοειδή, κυκλικά ή αμβλέα στην κορυφή, με ή χωρίς επάκρια εσοχή (ωστόσο συχνά με αιχμή αντί εσοχής), Βλαστός στην βάση της ανθοφόρου περιοχής πυκνώς χνοώδης, διακλαδώσεις ταξιανθίας συνήθως βραχείες και ανιούσες-όρθιες
- Amaranthus caudatus L., σε όλη την Ελλάδα, Καρπός εγκάρσια διαρρηκτός, Άνθη σε επάκριους, άφυλλους στάχεις ή απλούς βότρεις, Τουλάχιστον τα εσωτερικά τμήματα του περιανθίου αντωοειδή έως σπατουλοειδή, κυκλικά ή αμβλέα στην κορυφή, με ή χωρίς επάκρια εσοχή (ωστόσο συχνά με αιχμή αντί εσοχής), Βλαστός στην βάση της ανθοφόρου περιοχής λείος ή αραιώς τριχωτός, διακλαδώσεις ταξιανθίας συνήθως επιμήκεις και απλωτές έως κρεμάμενες.
- Amaranthus hybridus L., σε όλη την Ελλάδα, Καρπός εγκάρσια διαρρηκτός, Άνθη σε επάκριους, άφυλλους στάχεις ή απλούς βότρεις, Όλα τα μέλη του περιανθίου λεπτυνόμενα με οξεία κατάληξη, Βρακτίδια 1,5-2 φορές μεγαλύτερα του περιανθίου, ευκρινώς προεξέχοντα των διακλαδώσεων του στύλου. Ταξιανθία πράσινη, Μεγαλύτερα βρακτίδια 2-4 χιλ., περ. 1,5 φορές μεγαλύτερα του περιανθίου. Επάκρια ταξιανθία αδύναμη, οι περισσότερες πλευρικές διακλαδώσεις της ταξιανθίας απλωτές.(Εγκλιματισθέν ξενόφυτο).
- Amaranthus cruentus L., σε όλη την Ελλάδα, Καρπός εγκάρσια διαρρηκτός, Άνθη σε επάκριους, άφυλλους στάχεις ή απλούς βότρεις, Όλα τα μέλη του περιανθίου λεπτυνόμενα με οξεία κατάληξη, Βρακτίδια 1-,5 φορές μεγαλύτερα του περιανθίου, μη προεξέχοντα των διακλαδώσεων του στύλου. Ταξιανθία συνήθως ερυθρή, πορφυρή ή κίτρινη, Βρακτίδια περ. ίσα με το περιάνθιο. Οι περισσότερες διακλαδώσεις της ταξιανθίας ελαστικά απλωτές
Επίσης αναφέρονται τα Amaranthus bouchonii Thell., Amaranthus emarginatus Uline & W.L. Bray subsp. emarginatus, Amaranthus emarginatus subsp. pseudogracilis (Thell.) Hügin, Amaranthus graecizans L., Amaranthus hypochondriacus L., Amaranthus muricatus (Moq.) Hieron., Amaranthus palmeri S. Watson, Amaranthus powellii S. Watson, Amaranthus quitensis Kunth, Amaranthus spinosus L. και Amaranthus watsonii Standl.
Βιβλιογραφία:
- Μπαξεβάνης Νικόλαος (2021) Βρώσιμα άγρια χόρτα της Ελληνικής υπαίθρου – Ανασκόπηση στη φυτοχημική σύσταση και στη χρήση τους ως πηγή βιοδραστικών ουσιών της Μεσογειακής διατροφής, Πτυχιακή εργασία, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Επιστήμης και Τεχνολογίας Τροφίμων
- Μικροπούλου Ελένη Βασκανή (2017). Φυτοχημική Μελέτη Αφεψημάτων Εδώδιμων Χόρτων που Καταναλώνονται Παραδοσιακά στην Ελλάδα. Πτυχιακή Εργασία, Τομές Φαρμακογνωσίας και Χημείας Φυσικών Προϊόντων, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
- Σαββανάκη Βασιλική Στέργιου (2014) Φυτοχημική ανάλυση του φυτού Amaranthus retroflexus και in vitro μελέτη αντιοξειδωτικής ικανότητας, αντιφλεγμονώδους δράσης και αναστολής της αναγωγάσης της αλδόζης, Μεταπτυχιακές Διατριβές, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Σχολή Επιστημών Υγείας, Τμήμα Φαρμακευτικής
- Abu Ziada, M. E., El-Halawany, E. F., Mashaly, I. A. & Masoud, G. F. Autecology and Phytochemistry of Genus Amaranthus in the Nile Delta, Egypt. Asian J. Plant Sci. 7, 119–129 (2008).
- Amin, I., Norazaidah, Y. & Hainida, K. I. E. Antioxidant activity and phenolic content of raw and blanched Amaranthus species. Food Chem. 94, 47–52 (2006)
- Amornrit, W. & Santiyanont, R. Effect of amaranthus on advanced glycation endproducts induced cytotoxicity and proinflammatory cytokine gene expression in SHSY5Y cells. Molecules 20, 17288–17308 (2015).
- Yilmaz-Ozden, T. et al. Carbon tetrachloride-induced kidney damage and protective effect of Amaranthus lividus L. in rats. Toxicol. Ind. Health 32, 1143–1152 (2016).
- Rahman, A. H. M. M. & Gulshana, M. I. A. Taxonomy and Medicinal Uses on Amaranthaceae Family of Rajshahi, Bangladesh. Appl. Ecol. Environ. Sci. 2, 54–59 (2014).
- Yong Ma, Dongyang Liu, Hong Cheng, Rainer W. Bussmann, Huajie He, Zhiyong Guo, Bo Liu Ethnobotanical study of medicinal plants used by Miao people in Jijiezi, Yunnan, China, Ethnobotany Research and Applications, July 2019
- Mikropoulou Eleni V., Konstantina Vougogiannopoulou, Eleftherios Kalpoutzakis, Aimilia D. Sklirou, Zoi Skaperda, Joëlle Houriet, Jean-Luc Wolfender, Ioannis P. Trougakos, Dimitrios Kouretas, Maria Halabalaki & Sofia Mitakou (2018) Phytochemical Composition of the Decoctions of Greek Edible Greens (Chórta) and Evaluation of Antioxidant and Cytotoxic Properties, Molecules 2018, 23, 1541
- Chong, P.H.; Yusof, Y.A.; Aziz, M.G.; Mohd Nazli, N.; Chin, N.L.; Syed Muhammad, S.K. Evaluation of solvent extraction of Amaranth betacyanins using multivariate analysis. Int. Food Res. J. 2014, 21, 1569–1573.
- Cai, Y.Z.; Sun, M.; Corke, H. Characterization and application of betalain pigments from plants of the Amaranthaceae. Trends Food Sci. Technol. 2005, 16, 370–376.
- Girija Krishnamurthy , Kuruba Lakshman , Nagaraj Pruthvi ,και Pulla Udaya Chandrika (2011), Antihyperglycemic and hypolipidemic activity of methanolic extract of Amaranthus viridis leaves in experimental diabetes, Indian J Pharmacol. 2011 Jul-Aug; 43(4): 450–454.
- 14. Renna Massimiliano, Claudio Cocozza, Maria Gonnella, Hamada Abdelrahman, Pietro Santamaria Elemental characterization of wild edible plants from countryside and urban areas Food Chemistry 177 (2015) 29–36
- Godt Johanne, Franziska Scheidig, Christian Grosse-Siestrup, Vera Esche, Paul Brandenburg, Andrea Reich and David A Groneberg, The toxicity of cadmium and resulting hazards for human health, Journal of Occupational Medicine and Toxicology 2006
- Bianco VV, Santamaria P, Elia A (1998) Nutritional value and nitrate content in edible wild species used in Southern Italy. Institute of Agronomy and Field Crops University of Bari
- José Luis Guil-Guerrero (2002) Edible Wild Plants, Recent Progress in Medicinal Plants Vol. 8 (pp.431-466)
- http://portal.cybertaxonomy.org/flora-greece/intro
- https://systhmatikhbotanikh.blogspot.com/2021/03/amaranthaceae.html
- https://en.wikipedia.org/wiki/Amaranthaceae
- http://www.theplantlist.org/
Καταγραφή-Φωτογραφία: Μπαξεβάνης, Νομός Μεσσηνίας 2020-09
Update 11-2021
Σου αρέσει αυτή τη δημοσίευση; Μοιράσου το με φίλους!
Δείτε επίσης:
