Foeniculum vulgare Άγριος μάραθος

Το φυτό Foeniculum vulgare Άγριος μάραθος συναντάμε σε πετρώδη και ξερές θέσεις, σε άκρες δρόμων αλλά και σε αγρούς.

Το ελληνικό όνομα μάραθος ή μάραθον και η περιοχή της περίφημης μάχης του Μαραθώνα όπως και το ομώνυμο άθλημα του Μαραθωνίου, προκύπτουν βιβλιογραφικά από μία πεδιάδα με μάραθο. Στην ελληνική μυθολογία, ο Προμηθέας χρησιμοποίησε ένα μίσχο από μάραθο για να κλέψει φωτιά από τους θεούς. Στη δυτική χριστιανική παράδοση τοποθετούσαν τους σπόρους στις κλειδαρότρυπες των στοιχειωμένων σπιτιών για να φύγουν τα φαντάσματα. Ένας μύθος λέει ότι για να ανανεώσετε τη σεξουαλική σας ζωή αφήστε σπόρους να μουλιάσουν στο κρασί και μετά πιείτε το.

Επιστημονική ονομασία: Foeniculum vulgare Mill. 1768.

Συνώνυμα: Anethum foeniculum L., Seseli foeniculum Koso-Pol., Ligusticum foeniculum (L.) Roth.

Κοινές ονομασίες: Φοινίκουλο το κοινό, Μάραθο, Μάραθρο, Μάλαθρο, Αγριομάραθο, Φινίκιο, Φινόκιο, Μάραζα.

Αγγλική ονομασία: Wild fennel

Περιγραφή

Ο μάραθος είναι ποώδες διετές ή πολυετές αρωματικό φυτό της οικογένειας των Apiaceae ή Umbelliferae με ύψος από 0,5- 2 μέτρα. Έχει πασσαλώδη, σαρκώδη ρίζα, μοιάζει με του καρότου και βλαστό όρθιο, εύρωστο, γραμμωτό και πολύκλαδο.

Τα φύλλα του βαθυπράσινα, έχουν μακριούς μίσχους, τρις ή τετράκις σύνθετα, μοιάζουν με του άνηθου.

Τα άνθη του έχουν κίτρινο χρώμα, σε ταξιανθίες που σχηματίζουν σκιάδια σε μακριούς ανθοφόρους βλαστούς, ανθίζουν Ιούλιο και Αύγουστο.

Ο καρπός του είναι μικρός 4-7 χιλιοστά, ραβδωτός συνήθως με 5 πλευρές, μακρόστενος και έχει χρώμα κιτρινωπό ή καστανό. Συλλέγετε τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβρη.

Εκτός από τα φύλλα και τους τρυφερούς βλαστούς συλλέγονται για θεραπευτικούς σκοπούς οι σπόροι από Αύγουστο-Σεπτέμβριο πριν ωριμάσουν και όταν αρχίσουν να αποκτούν καστανό χρώμα, έχουν γλυκιά γεύση και είναι πολύ αρωματικοί.

Βιότοπος-Οικολογία

Άγριο χόρτο εγγενές στην περιοχή της Μεσογείου, αυτοφύεται συνήθως σε πετρώδεις και ξερές θέσεις που βρίσκονται κοντά στη θάλασσα, αλλά μπορεί να βρεθεί και σε άκρες δρόμων, σε αγρούς, σε βασικά ή όξινα εδάφη, από 0–1200 m.

Συστατικά: Περιέχει έως και 6% πτητικό έλαιο όπως οιστραγόλη, ανιθόλη, φεχνόνη, βιταμίνη Α, C, E, K, B6 αλλά και λιπαρά οξέα, φλαβονοειδή, και μέταλλα όπως ασβέστιο, κάλιο, φώσφορο και μαγνήσιο.

Εδωδιμότητα, Τρόποι παρασκευής

Συλλέγονται τα φύλλα, οι τρυφεροί βλαστοί και οι σπόροι του, το χειμώνα, την άνοιξη και το καλοκαίρι.

Οι σπόροι του Foeniculum vulgare Άγριος μάραθος έχουν ένα άρωμα που μοιάζει πολύ με το άρωμα του γλυκάνισου και χρησιμοποιούνται ως καρύκευμα στη μαγειρική ενώ τα φύλλα του σαν βελτιωτικό της γεύσεως σε σαλάτες σαν μυρωδικό, αλλά και σε διάφορα φαγητά.

Η συγκομιδή στο μάραθο γίνεται τμηματικά με το χέρι όταν τα φυτά έχουν αποκτήσει ύψος 40-45 εκατοστά ή γίνεται κοπή μόνο των φύλλων του οποίου τα φύλλα μοιάζουν πολύ με του άνηθου.

Τα φύλλα του μάραθου δεν συντηρούνται για πολλές ημέρες στο ψυγείο. Όταν επικρατούν χαμηλές θερμοκρασίες ο μάραθος γίνεται πιο αρωματικός.

Όλο το φυτό έχει ένα ευχάριστο άρωμα και γεύση που μοιάζει πολύ με το άρωμα του γλυκάνισου.

Στην χώρα μας τα εναέρια τμήματά του καταναλώνονται ωμά σε σαλάτες ή μαγειρεμένα σε διάφορα φαγητά ή σε πίτες. Οι παραδοσιακές κυπριακές συνταγές που ονομάζονται κολοκότες, ένα είδος κολοκυθόπιτας, καρυκεύονται με τα τρυφερά φύλλα και τους μίσχους του μάραθου.

Οι σπόροι χρησιμοποιούνται ως καρυκεύμα σε σούπες, στιφάδο, λουκάνικα ή χοιρινό κρέας, ελιές, σε πολλές χώρες βράζονται και προστίθενται στο ψωμί.

Τόσο τα εναέρια μέρη όσο και οι καρποί έχουν χρησιμοποιηθεί σαν αρωματική ύλη αλλά και ως συντηρητικό σε τουρσιά.

Σε ορισμένες χώρες, οι καρποί χρησιμοποιούνται για την παρασκευή πεπτικών λικέρ ή αφεψημάτων.

Φυτοχημική σύσταση-Οφέλη στην υγεία

Τα ωμά τρυφερά φύλλα του Foeniculum vulgare περιέχουν σημαντικά ποσοστά διαιτητικών ινών (> 3 g / 100 g) (27, 28).

Τα φύλλα, οι μίσχοι και οι ταξιανθίες F. vulgare παρουσιάζουν συνολική περιεκτικότητα σε σάκχαρα 6570, 4710 και 1510 mg / 100 g, γλυκόζη και φρουκτόζη αντίστοιχα (27,28). Το κλάσμα σακχάρων αποτελείται από 70-72% φρουκτόζη, 23-30% γλυκόζη και 0-5% σακχαρόζη (27).

Το παλμιτικό οξύ C16: 0 κυριαρχεί στο βλαστό του F. vulgare (25,4%) (27, 28), ενώ το λινελαϊκό οξύ C18: 2n-6 αποτελεί το 40 –∼54% του ακατέργαστου λίπους των βλαστών (30).

Τα νεαρά στελέχη και τα φύλλα του αγριομάραθου είναι σημαντική πηγή Ca με μέσο όρο 365 mg / 100 g που αντιστοιχεί στο 15% του RDA για τους ενήλικες (27, 28). Οι νεαροί βλαστοί (μερικές φορές με τα φύλλα), παρέχουν κατά μέσο όρο 271.6 mg/100 g που είναι πάνω από το 50% του RDA σε βιταμίνη Β9 (27, (28).

Το F. vulgare έχει υψηλές τιμές σε Mn, Κ, Mg, και βιταμίνης C και Κ (23, 28) ενώ σε εκχυλίσματα των στελεχών του ανιχνεύθηκαν οι χαμηλότερες ποσότητες συνολικών φαινολικών (<13 mg εκχυλίσματος GAE / g) (27, 28).

Από τον πρώτο αιώνα, ο Διοσκουρίδης ανέφερεται στις φαρμακευτικές του ιδιότητες, πολλές από αυτές πανομοιότυπες με αυτές που αναφέρθηκαν σε πρόσφατες εθνοβοτανικές μελέτες (28). Οι λαϊκές φαρμακευτικές χρήσεις είναι επίσης πολύ δημοφιλείς στην περιοχή της Μεσογείου, που θεωρούνται χωνευτικές, πεπτικές, αντισπασμωδικές και ηρεμιστικές (27, 28, 32, 39, 40). Άλλες εφαρμογές περιλαμβάνουν την χρήση του ως διουρητικό (41), για την απώλεια βάρους (39), ως γαλακτογόνο, την μείωση συμπτωμάτων της εμμήνου ρύσεως (39), την προστασία του ήπατος (42) για τις πέτρες στα νεφρά (39).

Το αιθέριο έλαιο του άγριου μάραθου αποδείχθηκε ότι έχει αντιβακτηριακή δράση κατά των Xanthomonas campestris και Pseudomonas syringae (43) και κατά των E. coli, Listeria monocitogenes, Salmonella typhimurium, και Staphylococcus aureus (28). Επιπλέον, τα εκχυλίσμα μεθυλενοχλωριδίου / μεθανόλης 1: 1 βρέθηκαν δραστικά έναντι E. coli, Proteus vulgaris, και Staphylococcus saprophyticus (44).

Έχουν αναφερθεί αντιμυκητιασικά αποτελέσματα από το αιθέριο έλαιο του Foeniculum vulgare κατά της μυκηλιακής ανάπτυξης του Alternaria alternata, Fusarium oxysporum και Rhizoctonia solani (45).

Θεραπευτικές ιδιότητες, Συνίσταται

Ο μάραθος ανακουφίζει από εντερικούς σπασμούς και κράμπες στο πεπτικό σύστημα, βοηθά στην ανακούφιση από γαστρεντερικά συμπτώματα, θεραπεύει πεπτικές διαταραχές, μεταξύ των οποίων η δυσπεψία, το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου και οι βρεφικοί κολικοί.

Είναι διουρητικό, ανακουφίζει τα νεφρά από την πέτρα, ανοίγει την όρεξει και τονώνει τον οργανισμό, είναι αποχρεμπτικό, διευκολύνει την αποβολή των εκκρίσεων και ηρεμεί το αναπνευστικό σύστημα.

Αυξάνει την δραστηριότητα των αδένων και ιδιαίτερα των μαστικών αυξάνοντας το γάλα στις θηλάζουσες μητέρες. Μπορούμε να βράσουμε ένα κουταλάκι σπόρους σε ένα λίτρο νερό και να πλύνουμε τα μάτια τρεις φορές τη μέρα.

Οι αρχαίοι πίστευαν ότι το μάραθο ήταν το καλύτερο φάρμακο για τα πονεμένα μάτια, μούλιαζαν μάραθο σε νερό και πλένανε τα μάτια του νεογέννητου για να έχει καλή όραση.

Το πιο σημαντικό ωστόσο συστατικό στο μάραθο, είναι η ανηθόλη, που αποτελεί το κύριο συστατικό του ελαίου του. Σε εργαστηριακές μελέτες, η ανηθόλη από μάραθο έχει επανειλημμένα αποδειχθεί ότι μειώνει τη φλεγμονή και μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη της εμφάνισης καρκίνου.

Τρόποι παρασκευής

Το αφέψημα από 15 γραμμάρια σπόρους σε ένα λίτρο νερό βοηθάει στη χώνεψη, στη στομαχικές διαταραχές, στη ναυτία και στους κοιλιακούς πόνους των παιδιών. Πίνετε ένα ποτήρι πριν το γεύμα.

Για το φλέγμα και το αναπνευστικό σύστημα δυο κουταλάκια του γλυκού σπόρους σε ένα φλιτζάνι ζεστό νερό.

Για τη κακοσμία του στόματος τρώμε δυο βδομάδες ωμό μάραθο.

Αντενδείξεις

Έχουν αναφερθεί μεμονωμένες περιπτώσεις αλλεργικής και ασθματικής αντίδρασης στον μάραθο.

Είναι διεγερτικό της μήτρας και πρέπει να αποφεύγετε κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, οι μικρές ποσότητες που χρησιμοποιούμε στο μαγείρεμα είναι ασφαλείς.

Η παρουσίαση των βοτάνων σε καμιά περίπτωση δεν αποτελεί συνταγή και έχει καθαρά ενημερωτικό χαρακτήρα.

Καλλιέργεια, Πολλαπλασιασμός

Ο μάραθος καλλιεργείται εύκολα στα περισσότερα εδάφη αρκεί να έχει μια ηλιόλουστη θέση. Αποδίδει καλά σε εδάφη μέσης σύστασης, πλούσια σε οργανική ουσία, καλά στραγγιζόμενα, και με pH 6-7. Οι απαιτήσεις σε θρεπτικά στοιχεία είναι μέτριες και οι ποσότητες που υπάρχουν σε ένα καλό γεωργικό έδαφος είναι επαρκείς. Έχει μέτριες απαιτήσεις σε νερό τους καλοκαιρινούς μήνες.

Ο Μάραθος μαραίνεται τον χειμώνα αν το έδαφος δεν είναι καλά στραγγιζόμενο ή αν ο καιρός είναι επίμονα κρύος και υγρός, αναβλαστάνει όμως την άνοιξη.

Αναπτύσσεται καλά σε γλάστρα αρκεί να στηριχτεί ο κορμός του φυτού για να μην σας σπάσει.

Πολλαπλασιάζετε με σπόρο εύκολα από τις αρχές Φεβρουαρίου μέχρι τα μέσα Μαρτίου, σε θερμοκρασίες, πάνω από 15οC. Μπορεί να γίνει και αργότερα με την προϋπόθεση ότι υπάρχει δυνατότητα άρδευσης.

Βιβλιογραφία

Μπαξεβάνης Νικόλαος (2021) Βρώσιμα άγρια χόρτα της Ελληνικής υπαίθρου – Ανασκόπηση στη φυτοχημική σύσταση και στη χρήση τους ως πηγή βιοδραστικών ουσιών της Μεσογειακής διατροφής, Πτυχιακή εργασία, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Επιστήμης και Τεχνολογίας Τροφίμων
ΘΑΝΑΣΗΣ ΠΑΠΟΥΛΙΑΣ (2006). Τα άγρια φαγώσιμα χόρτα του βουνού και το κάμπου. Αθήνα: Εκδόσεις ΨΥΧΑΛΑΛΟΥ
Εικονογραφημένον Βοτανικόν – Φυτολογικόν Λεξικόν, Τόμος Α-Θ΄ – Δημήτριος Σ. Καββαδάς
Renna Massimiliano, Claudio Cocozza, Maria Gonnella, Hamada Abdelrahman, Pietro Santamaria Elemental characterization of wild edible plants from countryside and urban areas Food Chemistry 177 (2015) 29–36
ΚΟΥΤΣΟΣ Β. ΘΕΟΔΩΡΟΣ (2015). Λαχανικά από τον κήπο του Θεού, 463 βρώσιμα και 64 δηλητηριώδη αγριόχορτα. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις ΚΥΡΙΑΚΙΔΗ
Pinela José, Ana Maria Carvalho, Isabel C.F.R. Ferreira, Wild edible plants: Nutritional and toxicological characteristics, retrieval strategies and importance for today’s society, Food and Chemical Toxicology 110 (2017) 165–188
María de Cortes Sánchez-Mata & Javier Tardío, Mediterranean Wild Edible Plants Ethnobotany and Food Composition Tables, Springer 2016
Morales P, Ferreira ICFR, Carvalho AM, Sánchez-Mata MC, Cámara M, Tardío J (2012b) Fatty acids profiles of some Spanish wild vegetables. Food Sci Technol Int 18(3):281–290
Rivera D, Obón C, Inocencio C, Heinrich M, Verde A, Fajardo J, Llorach R (2005) The ethnobotanical study of local mediterranean food plants as medicinal resources in Southern Spain. J Physiol Pharmacol 56(Suppl 1):97–114
https://digitalcommons.usu.edu/cgi/viewcontent.cgi?referer=https://www.google.com/ &httpsredir=1&article=1267&context=extension_curall
Della A, Paraskeva-Hadjichambi D, Hadjichambis AC (2006) An ethnobotanical survey of wild edible plants of Paphos and Larnaca countryside of Cyprus. J Ethnobiol Ethnomed 2:34
Ali-Shtayeh M, Jamous R, Al-Shafie’ J, Elgharabah W, Kherfan F, Qarariah K, Khdair I, Soos I, Musleh A, Isa B, Herzallah H, Khlaif R, Aiash S, Swaiti G, Abuzahra M, Haj-Ali M, Saifi N, Azem H, Nasrallah H (2008) Traditional knowledge of wild edible plants used in Palestine (Northern West Bank): a comparative study. J Ethnobiol Ethnomed 4(1):13
Tardío J, Pardo-de-Santayana M, Morales R (2006) Ethnobotanical review of wild edible plants in Spain. Bot J Linn Soc 152(1):27–72
Batal M, Hunter E (2007) Traditional Lebanese recipes based on wild plants: an answer to diet simplification? Food Nutr Bull 28(2):S303–S311
Menendez-Baceta G, Aceituno-Mata L, Molina M, Reyes-García V, Tardío J, Pardode-Santayana M (2014) Medicinal plants traditionally used in the Northwest of the Basque Country (Biscay and Alava), Iberian Peninsula. J Ethnopharmacol 152(1):113–134
Zellagui A, Gherraf N, Elkhateeb A, Hegazy MEF, Mohamed TA, Touil A, Shaat AA, Rhouati S (2011) Chemical constituent from Algerian Foeniculim vulgare aerial parts and evaluation of antimicrobial activity. J Chil Chem Soc 56(3):759–763
Özcan MM, Chalchat JC, Arslan D, Ateş A, Ünver A (2006) Comparative essential oil composition and antifungal effect of bitter fennel ( Foeniculum vulgare ssp. piperitum) fruit oils obtained during different vegetation. J Med Food 9(4):552–561
Trichopoulou A, Vasilopoulou E, Hollman P, Chamalides Ch, Foufa E, Kaloudis T, Kromhout D, Miskaki Ph, Petrochilou I, Poulima E, Stafilakis K, Theophilou D (2000) Nutritional composition and flavonoid content of edible wild greens and green pies: a potential rich source of antioxidant nutrients in the Mediterranean diet. Food Chem 70:319–323
Sánchez-Mata MC, Cabrera-Loera RD, Morales P, Fernández-Ruiz V, Cámara M, Díez-Marqués C, Pardo-de-Santayana M, Tardío J (2012) Wild vegetables of the Mediterranean area as valuable sources of bioactive compounds. Genet Resour Crop Evol 59(3):431–443
Pereira C, Barros L, Carvalho AM, Ferreira IC (2013) Use of UFLC-PDA for the analysis of organic acids in thirty-five species of food and medicinal plants. Food Anal Method 6(5):1337–1344
Morales P, Fernández-Ruiz V, Sánchez-Mata MC, Cámara M, Tardío J (2015) Optimization and pplication of FL-HPLC for folates analysis in 20 species of Mediterranean wild vegetables. ood Anal Method 8:302–311
Morales P, Carvalho AM, Sánchez-Mata, MC Cámara M, Molina M, Ferreira ICFR (2012) Tocopherol composition and antioxidant activity of spanish wild vegetables. J Gen Resour Crop Evol 59:851–863
Morales Patricia Gómez (2011) Vegetales silvestres de uso alimentario: determinación de compuestos bioactivos y capacidad antioxidante. PhD Thesis. Universidad Complutense de Madrid
Vardavas CI, Majchrzak D, Wagner KH, Elmadfa I, Katafos A (2006b) Theantioxidant and phylloquinone content of wildly grown greens in Crete. Food Chem 99(2006):813–821
Barros L, Carvalho AM, Ferreira ICFR (2010) The nutritional composition of fennel ( Foeniculum vulgare): Shoots, leaves, stems and inflorescences. Food Science and Technology 43 (2010) 814–818
Romojaro A, Botella MA, Obon C, Pretel MT (2013) Nutritional and antioxidant properties of wild edible plants and their use as potential ingredients in the modern diet. Journal of Chemistry Volume 2013, Article ID 457902
García-Herrera P (2014) Plantas silvestres de consumo tradicional. Caracterización de su valor nutricional y estimación de su actividad antifúngica. PhD Thesis. Universidad Complutense de Madrid
Simopoulos AP, Gopalan C (2003) Plants in human health and nutrition policy. World Review of Nutrition and Dietetics, vol 91. Karger, Basel
wikipedia.org/wiki,
www.greekflora.gr/el/flowers/3160/Foeniculum-vulgare,
pfaf.org

Σου αρέσει αυτή τη δημοσίευση; Μοιράσου το με φίλους!

Δείτε επίσης:

Foeniculum vulgare Άγριος μάραθος