Myrtus communis Μυρτιά Μυρσίνη

Το Myrtus communis Μυρτιά ή Μυρσίνη, είναι φυτό της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής. Ο καρπός της μυρτιάς έχει μοναδική γεύση. Από την αρχαιότητα, η μυρτιά έχει αναφερθεί ότι χρησιμοποιείται στην παραδοσιακή ιατρική ως τροφή και μπαχαρικό για τη θεραπεία της διάρροιας, του πεπτικού έλκους, της αιμορραγίας, του πονοκεφάλου, των αίσθημα παλμών, της ουρηθρίτιδας, της επιπεφυκίτιδας, των πνευμονικών και δερματικών παθήσεων. Σε αρκετές μελέτες, η μυρτιά έχει δείξει ότι διαφορετικά μέρη της περιέχουν διάφορες βιοδραστικές ενώσεις. Τα φύλλα του φυτού περιέχουν κερκετίνη, κατεχίνη και μυρικετίνη, ο καρπός της περιέχει φαινολικές ενώσεις και ανθοκυανίνη.

Τα αιθέρια έλαια που λαμβάνονται από το φυτό χρησιμοποιούνται σε επιστημονικούς και εμπορικούς τομείς όπως τα καλλυντικά, η ιατρική, η βιομηχανία τροφίμων, η αρωματοθεραπεία και η φυτοθεραπεία. Έχει θεωρηθεί ότι οι θετικές επιδράσεις στην υγεία οφείλονται στις βιοδραστικές ενώσεις που περιέχονται σε διάφορα μέρη του φυτού της μυρτιάς. Σε αρκετές μελέτες, βρέθηκε ότι το φυτό έχει αντιοξειδωτική, αντιμικροβιακή, αντιδιαβητική, αντιφλεγμονώδη, αντιελκώδη και αντιδιαρροϊκή δράση.

Η Myrtus communis Μυρτιά Μυρσίνη και τα παράγωγα της απετέλουν μεγάλης σημασίας φαρμακευτικό φυτό κατά την αρχαιότητα, τον μεσαίωνα, την εποχή της Τουρκοκρατίας και στη λαϊκή ιατρική μέχρι σήμερα.

Επιστημονική ονομασία: Myrtus communis L.

Συνώνυμα: Myrtus acutifolia (L.) Sennen & Teodoro, Myrtus communis var. angustifolia L.

Ελληνική ονομασία: Μυρτιά η κοινή, Μυρσίνη η κοινή

Κοινές ονομασίες: Μυρσινιά, Σμυρτιά, Σμύρτο, Μυρθιά, Μερτιά, Μυρσίνη, Μυρτιά, Myrtle, Foxtail Myrtle

Περιγραφή

Η Μυρτιά είναι μικρό δέντρο ή όρθιος, πολύκλαδος θάμνος, αειθαλής, πολύκλαδος, με έντονο άρωμα, της οικογένειας των Myrtaceae, ύψους έως 5 μέτρα και με καστανο-κόκκινο φλοιό.

Τα φύλλα της είναι απλά, μικρά έως 5 εκατοστά, σχεδόν άμισχα, μήκος μίσχου 1–2
mm, λογχοειδή με οξεία κορυφή, αντίθετα, μήκους 2,5–5 cm, έντονα αρωματικά, παρατηρούνται μεγάλοι διαφανείς αδένες που περιέχουν το αιθέριο έλαιο που τους δίνει τη χαρακτηριστική ευχάριστη οσμή.

Τα άνθη της είναι λευκά ή ρόδινα, πλάτους έως 2 cm, μονήρη, αρωματικά, με λεπτό μίσχο μήκους 2 cm, φύονται σε μεγάλους αριθμούς, μασχαλιαία, περίοδος ανθοφορίας όλη την άνοιξη.

Ο καρπός της είναι ελλειψοειδής έως επιμήκης ελλειψοειδή ράγα μικρού μεγέθους έως 10 χιλιοστά, μωβ-μπλε χρώματος, μαύρος όταν είναι ώριμος, με μήκος 12–14 mm, πλάτος 7,0–8 mm. Κάθε καρπός έχει πολυάριθμους σπόρους..

Στην Ελλάδα απαντά σε ρεματιές, φρύγανα, υγρές τοποθεσίες, σε δάση και θαμνώνες , μέχρι 1500 μέτρα υψόμετρο.

Στην Ελλάδα διακρίνονται δύο υποείδη:

Το Myrtus communis L. subsp. communis που είναι θάμνος με ύψος μέχρι 5 μέτρα που φύεται σε αραιή διάταξη, με φύλλα μήκους μέχρι 5 εκατοστά, ο καρπός είναι ελλειψοειδής, εμφανίζεται σε όλο το εύρος εξάπλωσης του είδους.
Το Myrtus communis subsp. tarentina (L.) Nyman = Myrtus tarentina (L.) Mill. που είναι θάμνος με ύψος μέχρι 2 μέτρα που φύεται σε πυκνή διάταξη, με φύλλα μήκους μέχρι 2 εκατοστά, ο καρπός είναι σφαιρικός, εμφανίζεται τοπικά στην Πελοπόννησο.

Τα κλαδιά της Μυρτιάς από έθιμο και από την αρχαιότητα ακόμη, στολίζουν εκκλησίες και χρησιμοποιούνται κατά τις τελετές και πανηγύρεις.

Ιστορικά στοιχεία:

Το φυτό ήταν γνωστότατο στους αρχαίους κι εκαλλιεργείτο και κατά την Αρχαιότητα, κατέχοντας εξέχουσα θέση στα γραπτά Ελλήνων, Ρωμαίων και Αράβων συγγραφέων. Μετά από αυτούς τους συγγραφείς, η τελετουργική χρήση του αναφέρθηκε στη Βίβλο (Νεεμίας 8:15) και οι φαρμακευτικές του ιδιότητες που αναφέρονται από τον Ιπποκράτη (και οι δύο, περ. πέμπτος αιώνας π.Χ.).

Η μυρτιά ήταν αφιερωμένη στην θεά Αφροδίτη και εθεωρείτο σύμβολο της παρθενίας. Κατά την αρχαιότητα οι τρύπες των φύλλων αποδίδονταν στη δυστυχισμένη Φαίδρα, τη σύζυγο του Θησέα, που από στεναχώρια για την περιφρόνηση του προγόνου της Ιππόλυτου, που τον είχε ερωτευτεί, τρύπησε τα φύλλα μιας μυρτιάς στην Τροιζηνία, πριν κρεμαστεί στα κλαριά της. Κατά μια άλλη εκδοχή η Φαίδρα τρυπά τα φύλλα για να εκδικηθεί την Αφροδίτη στο ναό της, γιατί δεν μπόρεσε να εξασφαλίσει την εύνοια του Ιππόλυτου.

Ο Διοσκουρίδης ανέφερε επίσης μια μυριάδα ιατρικών εφαρμογών της μυρτιάς (Osbaldeston 2000), εξηγώντας, για παράδειγμα, πώς παρασκευάζεται το λάδι μυρτιάς με τα φύλλα για τη θεραπεία διαφόρων δερματικών παθήσεων και πώς να επεξεργάζεται το κρασί από τους καρπούς της μυρτιάς για χωνευτικά προβλήματα. Είναι ενδιαφέρον ότι πολλά από αυτές τις θεραπείες έχουν καταγραφεί σε πρόσφατες εθνοβοτανικές έρευνες. Κατέταξε τις μυρτιές σε αυτές με μπλε και σε αυτές με λευκούς καρπούς, οι οποίοι έχουν φαρμακευτικές ιδιότητες. Τους έδινε ως αντίδοτο για τσιμπήματα σκορπιών και αραχνών και για να θεραπεύσει ασθένειες της κύστης και την διάρροια, σε μορφή βρασμένου χυμού.

Ο Θεόφραστος το ανέφερε μεταξύ των καλλιεργούμενων φυτών, δίνοντας συμβουλές για την καλλιέργειά του και περιγράφοντας τα μορφολογικά του χαρακτηριστικά, το άρωμά του και τη χρήση του στη ζαχαροπλαστική γιρλάντες (Teofrasto 1988).

Ο Alonso de Herrera (1513), Ισπανός συγγραφέας του δέκατου έκτου αιώνα, ανέφερε τη χρήση της μυρτιάς ως καρύκευμα, εκτός από την επεξεργασία, του τρόπου καλλιέργειας της και την περιγραφή ορισμένων από τις φαρμακευτικές ιδιότητες που έχει ήδη αναφέρει ο Διοσκουρίδης.

Στην Ινδία η Μυρτιά θεωρείται ότι είναι χρήσιμη στη θεραπεία εγκεφαλικών παθήσεων, ιδιαίτερα της επιληψίας.

Συστατικά:

Όταν πάρουμε ένα φύλλο και το παρατηρήσουμε στον ήλιο, θα δούμε μικρά φωτεινά στίγματα, τα οποία στην πραγματικότητα είναι διαφανείς αδένες, γεμάτοι αιθέριο έλαιο για αυτό άλλωστε τα φύλλα της μυρτιάς όταν συνθλίβονται, αναδίδουν ένα ευχάριστο άρωμα, παρόμοιο με τα άνθη της πορτοκαλιάς.

Τα φύλλα της μυρτιάς περιέχουν κερκετίνη, κατεχίνη και μυρικετίνη.

Από τα φύλλα που συλλέγουν λίγο πριν την άνθιση παράγεται αιθέριο έλαιο με απόσταξη. Το αιθέριο έλαιο που λαμβάνεται από τα φύλλα περιέχει α-πινένιο (31,8%), 1,8-κινεόλη (24,6%), λιμονένιο (14,8%) και λιναλοόλη (8,3%) .

Η Μυρτιά περιέχει στυπτικές και πτητικές ουσίες πλούσιες σε μυρτιόλη, σινεόλη και γκεραβίαλη, βιταμίνη C, αιθέριο έλαιο (το οποίο περιέχει πινένιο, κινεόλη και διπεντένιο), φλαβονοειδή, ρητίνες, υδατάνθρακες, κιτρικό οξύ, μηλικό οξύ.

Τα ενεργά συστατικά της Μυρτιάς απορροφούνται ταχέως μέσα σε 15 λεπτά.

Οι καρποί του M. communis έχουν αρκετές διαιτητικές ίνες (> 6 g/100 g φρέσκου καρπού). Μπορούν να θεωρηθούν καλή ως πηγή K, Ca, Cu, Mn και Fe. Έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε Na (< 120 mg/100 g φρέσκου καρπού) και υψηλή αναλογία μονοακόρεστα λιπαρά οξέα (ελαϊκό οξύ).

Ο καρπός της μυρτιάς περιέχει διάφορες βιοδραστικές ενώσεις, αλλά κυρίως φαινολικά οξέα και ανθοκυανίνες. Ο σκούρος μπλε καρπός της μυρτιάς περιέχει κυρίως πολυφαινολικές ενώσεις και παρουσιάζει υψηλή αντιοξειδωτική δράση ενώ ο λευκός καρπός της μυρτιάς περιέχει κυρίως ακόρεστα λιπαρά οξέα όπως οξικό μυρτενύλιο, λινολεϊκό οξύ και ελαϊκό οξύ.

Εδωδιμότητα:

Αυτό το αρωματικό φυτό έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως στη λεκάνη της Μεσογείου, όπως και στην Ελλάδα.

Υπάρχουν πολλές αναφορές για την ακατέργαστη κατανάλωση των ώριμων φρούτων, που μερικές φορές πωλούνται ακόμη και στις τοπικές αγορές. Τα μύρτα τρώγονται ωμά όταν είναι ώριμα, συλλέγονται όταν ωριμάσουν τέλη φθινοπώρου και κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Τα μύρτα έχουν ασυνήθιστη αρωματική, μάλλον στυφή γεύση. Ο καρπός μπορεί να καταναλωθεί φρέσκος όταν είναι ώριμος ή μπορεί να ξηρανθεί και στη συνέχεια χρησιμοποιείται ως αρωματικό άρτυμα τροφίμων.

Τα άνθη και τα μπουμπούκια χωρίς το πράσινο χρώμα μπορούν να προστεθούν σε σαλάτες, τα κλωνάρια να μαγειρευτούν μαζί με κρέας. Οι ρώγες χρησιμοποιούνται ευρέως στη Μέση Ανατολή ως μπαχαρικό.

Τα φύλλα της μυρτιάς ή και τα μύρτα χρησιμοποιούνται ως άρτυμα σε μαγειρεμένα αλμυρά πιάτα, αρωματίζουν κρέατα, λουκάνικα, κυνήγι, ψάρι, τυριά, τυρόπιτες, λικέρ, κρασιά και ξερά σύκα. Μπορούμε να ψήσουμε κρέας ή ψάρι στο φούρνο πάνω σε στρώμα από φύλλα μυρτιάς. Τα φρέσκα ή αποξηραμένα φύλλα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως υποκατάστατο των φύλλων δάφνης.

Το αιθέριο έλαιο φύλλων μυρτιάς χρησιμοποιείται σε σάλτσες και στις βιομηχανίες ζαχαροπλαστικής και ποτών εκτός από τη χρήση στην ιατρική και τη βιομηχανία καλλυντικών και αρωμάτων.

Τα φύλλα, οι ανθοφόροι οφθαλμοί και τα άνθη με τη γλυκιά τους γεύση καταναλώνονται ωμά σε σαλάτες στην Παλαιστίνη, τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και τη Σικελία, αντίστοιχα.

Διαφορετικά αρωματικά μέρη του φυτού, ιδιαίτερα τα φύλλα και οι καρποί, χρησιμοποιούνται ως καρυκεύματα υψηλής αξίας στη μεσογειακή κουζίνα, για να αρωματίσουν τα ψητά κρέατα ή να καρυκεύουμε ελιές σε άλμη. Στην τελευταία περίπτωση, κάποιοι αναφέρουν τον διπλό του ρόλο ως καρύκευμα και συντηρητικό για την αποφυγή μαλακώματος των ελιών.

Τα μύρτα χρησιμοποιούνται επίσης παραδοσιακά για την παρασκευή χωνευτικών κρασιών ή λικέρ. Το λικέρ παρασκευάζεται με διαβροχή των καρπών (και μερικές φορές επίσης των φύλλων) σε ποτό ή αλκοόλ για 2 μήνες και προσθέτοντας ένα διάλυμα ζάχαρης. Είναι πολύ δημοφιλές στα νησιά της Κορσικής και της Σαρδηνίας, όπου είναι γνωστό ως myrte ή mirto. Άλλα μη αλκοολούχα ποτά, όπως αφεψήματα από βότανα, έχουν επίσης παρασκευαστεί με αυτό το φυτό.

Επίσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε σαλάτες ακόμα και σε παγωτά. Οι καρποί χρησιμοποιούνται για την παρασκευή μαρμελάδας.

Το αιθέριο έλαιο από τα φύλλα και τα κλαδιά χρησιμοποιείται ως καρύκευμα, ειδικά όταν αναμειγνύεται με άλλα μπαχαρικά

Ο καρπός της μυρτιάς μοιάζει με το αυτό της Τσαπουρνιάς Prunus spinosa,και με της Vaccinium myrtillus το γνωστό Μύρτιλλο.

Θεραπευτικές ιδιότητες:

Τα φύλλα της είναι αντιβιοτικά, στυπτικά, τονωτικά και αντισηπτικά, αρωματικά, αιμοστατικά. Δρα κατά της ουλίτιδας, των πονόδοντων, των δερματικών παθήσεων, της διάρροιας και του εκζέματος. Διαφορετικά μέρη του φυτού έχουν χρησιμοποιηθεί ως φάρμακο, κυρίως για τη θεραπεία πεπτικών και αναπνευστικών ασθενειών και για τη θεραπεία δερματικών παθήσεων.

Εσωτερικά λαμβάνεται για τη θεραπεία των λοιμώξεων του ουροποιητικού, πεπτικά προβλήματα, κολπικό έκκριμα, βρογχική συμφόρηση, παραρρινοκολπίτιδα και ξηρό βήχα. Δρα κατά της διάρροιας, λευκόρροιας και αιμορραγιών.

Η Μυρτιά, χάρη στις αποχρεμπτικές της ιδιότητες, ενδείκνυται για τη θεραπεία των μολύνσεων της αναπνευστικής οδού, αλλά επίσης και για τη θεραπεία γαστρικών πόνων.

Η παραδοσιακή ιατρική τη χρησιμοποιεί επίσης για τη θεραπεία της λευκόρροιας, των προβλημάτων του νευρικού συστήματος και τις ηπατικές ασθένειες.

Εξωτερικά τα τριμμένα φύλλα επουλώνουν γδαρσίματα και χρησιμοποιούνται στη θεραπεία της ψωρίασης. Οι εξυγιαντικές ιδιότητες της Μυρτιάς χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία διαφόρων δερματικών παθήσεων και κυρίως της ψωρίασης, σε τραύματα και αιμορροΐδες.

Με γαργάρες το αφέψημα βοηθά στη στερέωση δοντιών και ούλων, και ή ως κατάπλασμα δρα κατά της ψώρας και των δερματικών νοσημάτων, των κατάρρων της μήτρας και του κολεού. Το αφέψημα του βοηθά στους πόνους των δοντιών και των αυτιών.

Τα φύλλα όταν γίνουν σκόνη είναι πολύ καλά για το πουδράρισμα στα σκέλια των μικρών παιδιών όταν συγκαούν.

Η ωμή κατανάλωση του φρούτου θεωρείται ευρέως καλή κατά της διάρροιας και είναι πλούσιο σε βιταμίνες τονωτικό.

Το αιθέριο έλαιο από τα φύλλα, τα άνθη και το φλοιό χρησιμοποιείται στην επεξεργασία διαφορετικών καλλυντικών, όπως το παραδοσιακό aigua de murta (νερό μυρτιάς), που παρασκευάζεται στις Βαλεαρίδες Νήσους και χρησιμοποιείται ως άρωμα και αναζωογονητικό τονωτικό για το δέρμα.

Μεταξύ άλλων χρήσεων, η μυρτιά έχει χρησιμοποιηθεί ως καλλωπιστικό φυτό, τόσο σε κήπους όσο και σε διαφορετικές τελετουργικές και θρησκευτικές τελετές.

Η μυρτιά συσχετίζεται επίσης με το γάμο, ήταν σύμβολο της παρθενίας και κατά την τελετή του γάμου οι μελλόνυμφοι φορούσαν στεφάνι από Μυρτιά. Ακόμα και σήμερα οι νύφες όταν πηγαίνουν στην εκκλησία για το μυστήριο του γάμου φορούν στεφάνι από Μυρτιά.

Τρόποι παρασκευής:

Για τη διάρροια παρασκευάστε αφέψημα των βλαστών χρησιμοποιώντας 10-15 γρ. σε ένα λίτρο νερού και πίνετε 1-2 φλυτζάνια του καφέ ημερησίως.

Επίσης ως αφέψημα, βάζουμε 15-30 θρυμματισμένα φύλλα σε ένα λίτρο νερό και το βράζουμε σκεπασμένο για δύο με τρία λεπτά. Σβήνουμε την φωτιά και το αφήνουμε σκεπασμένο για 15 λεπτά. Σουρώνουμε, γλυκαίνουμε με μέλι και καταναλώνουμε 4-6 κουταλιές της σούπας ημερησίως.

Για τις δερματοπάθειες και το έκζεμα παρασκευάστε αφέψημα των φύλλων και ανθέων χρησιμοποιώντας 30-50 γρ. σε ένα λίτρο νερού και κάντε εξωτερικές πλύσεις.

Για τον πονόδοντο και παρασκευάστε αφέψημα των φύλλων χρησιμοποιώντας 30-50 γρ. σε ένα λίτρο νερού και κάντε πλύσεις.

Δεν αναφέρονται παρενέργειες.

Η παρουσίαση των βοτάνων σε καμιά περίπτωση δεν αποτελεί συνταγή και έχει καθαρά ενημερωτικό χαρακτήρα.

Άλλες χρήσεις:

Το μυρτέλαιο, από τα φύλλα, τα κλαδιά και τα άνθη της παράγεται αιθέριο έλαιο, το μυρτέλαιο. Αυτό έχει εξαιρετικό άρωμα και χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία, τη φαρμακευτική και την παρασκευή καλλυντικών.

Το ξύλο της είναι εξαιρετικά καλής ποιότητας και χρησιμοποιείται για την κατασκευή χειροτεχνημάτων.

Η Μυρτιά βρίσκεται ανάμεσα στα άλλα είδη των μεσογειακών διαπλάσεων αείφυλλων σκληρόφυλλων αν και οι απαιτήσεις της σε υγρασία είναι μάλλον μεγαλύτερες απ’ αυτές μερικών ξηροφυτικών μεσογειακών ειδών.

Καλλιέργεια:

Στην χώρα μας φύεται ένα μόνο είδος, ο Μύρτος ο κοινός.

Είναι φυτό αρωματικό, ευρύτατα διαδεδομένο, καθώς δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις σε έδαφος και αναπτύσσεται καλά στα περισσότερα εδάφη. Αγαπά τα σχετικώς σε υγρά χώματα, αναπτύσσεται όμως σε μεγάλη γκάμα εδαφών εκτός από τα βαριά αργιλώδη. Αντέχει και στα φτωχά και χαλικώδη εδάφη, όπως και στα αλατούχα, ενώ ευδοκιμεί μάλλον στα μέσης γονιμότητας αμμώδη ή αμμοπηλώδη, τα οποία παρουσιάζουν άριστη αποστράγγιση.

Οι Μυρτιές επιζητούν θέσεις προσήλιες, αν και στις πολύ θερμές περιοχές αναπτύσσονται και σε μερική σκιά. Έχει δείξει εξαιρετική προσαρμοστικότητα σε ένα μεγάλο θερμοκρασιακό εύρος, αντέχει σε θερμοκρασίες από -9 έως 40°C.

Αντέχει στην παραθαλάσσια φύτευση και σε περιοχές με μεγάλη ατμοσφαιρική ρύπανση. Χρειάζεται τακτικό πότισμα, ιδιαίτερα το καλοκαίρι. Στο τέλος του χειμώνα η μυρτιά κλαδεύεται για να διατηρήσει το σχήμα της.

Πολλαπλασιασμός:

Πολλαπλασιάζεται με μοσχεύματα και παραφυάδες. Τα μοσχεύματα κόβονται το φθινόπωρο, την άνοιξη ή το καλοκαίρι και εμβαπτίζονται σε ορμόνη ριζοβολίας. Στη συνέχεια είτε πρέπει να τοποθετηθούν σε σύστημα υδρονέφωσης, είτε να καλυφτούν με διάφανο πλαστικό και να ποτίζονται συχνά ώστε να έχουν την απαραίτητη υγρασία.

Την άνοιξη μπορεί να γίνει πολλαπλασιασμός με σπόρο.